Wolphaartsdijk
Ten noorden van Goes, aan de overzijde van de Schenge, ligt in de Middeleeuwen het eiland Wolphaartsdijk.
Westkerke, Oostkerke en Sabbinge
De Bevelanden ontstaan op een uitgestrekt veengebied dat door de eeuwen heen ontwikkelt tot bewoonbaar land. Vanwege de vele overstromingen waar het gebied mee te maken krijgt, is het moeilijk om erachter te komen hoe het er precies uitziet. Waar we nu vanuit gaan, is dat de ambachten Sabbinge, Westkerke en Oostkerke van oorsprong kleine, aparte eilandjes zijn die na een grote stormvloed in 1134 door middel van bedijkingen langzamerhand aan elkaar groeien.
Sabbinge is de oudste bewoningskern en een van de oudste kolonistendorpjes op de Bevelanden. Vermoedelijk ontstaat het dorp in de tiende eeuw, net zoals Kloetinge en Goes. Mogelijk bestaat het dorp al in de negende eeuw. De oorsprong van de naam ligt vermoedelijk bij een verder onbekende Saxbald, die een groep of clan om zich heen verzamelt. Letterlijk kan de naam betekenen: de lieden van Saxbald (Sabbe). De huidige naam ‘Oud-Sabbinge’, ontstaan in de negentiende eeuw, is een samenvoeging van deze naam en ”t Ouweland’ (een referentie naar de Nieuw-Sabbingepolder, ontstaan in 1692).
Westkerke verdwijnt al na enkele eeuwen in de golven, na een stormvloed in 1377. Oostkerke, daarentegen, ontstaat waarschijnlijk net zoals vele andere dorpen op Zuid-Beveland na de bedijkingen van 1134. Het dorp wordt uiteindelijk in 1960 officieel hernoemd naar Wolphaartsdijk, maar men gebruikt deze naam al honderden jaren eerder wanneer het over Oostkerke gaat.
Wolphaartsdijk voert een kenmerkend wapen dat al in de zestiende eeuw in gebruik is: in goud een griffioen van keel, worstelend op zee, golvend gedwarsbalkt met zes stukken in sinopel en zilver. Het is een sprekend wapen dat veel overeenkomsten vertoond met het wapen van de Provincie Zeeland: een varende of zwemmende grijpvogel, een fabelachtig dier met het bovenlijf van een adelaar en het onderlijf van een leeuw.
Kaart van het eiland Wolphaartsdijk, uitgegeven in 1753.
Ontwikkelingen
Tot in de zeventiende eeuw heeft het dorp Wolphaartsdijk een haventje aan de Schenge. De inpoldering van de Wilhelminapolder begin negentiende eeuw zorgt ervoor dat het eiland vast komt te liggen aan Zuid-Beveland.
De Hervormde Kerk wordt in 1861 gebouwd en is spierwit gepleisterd. Het ontwerp komt voort uit een prijsvraag. De twee Amsterdamse architecten Hana en Smits winnen met hun ontwerp gebaseerd op de zogenaamde Waterstaatskerken uit die tijd. Waterstaatskerken worden zo genoemd omdat ze tussen 1824 en 1875 worden gebouwd onder toezicht van het Departement van Waterstaat, en zijn vaak te herkennen aan hun neogotische bouwstijl.
Westelijk van het dorp staat molen De Hoop, in 1808 gebouwd in opdracht van Johannes Adriaanse. Het was een molen van steen met wieken die bijna tot de grond reikte. Honderd jaar later laat een volgende molenaar, D. van Strien, de molen verbouwen tot een stenen bovenkruier. Dat had een bijzondere reden: er was een conflict ontstaan met de buurman over het windrecht. Van Strien wilde hier niet voor betalen, waarop de buurman besloot een bos te planten. De molen ving hierdoor geen wind meer. Van Strien wilde zijn buurman betalen om de bomen te kappen, maar daarmee ging hij niet akkoord. Om de molen boven het bos uit te laten komen, verbouwde hij deze tot bovenkruier. Hiermee werd het conflict enigszins opgelost.
Laatste eeuw
Midden in het dorp bevindt zich het voormalige gemeentehuis De Griffioen, gebouwd in 1929. Het ontwerp komt van architect H.A. Pothoven uit Amersfoort. De bouwstijl is die van de zogenaamde Delftse school. Het bordes, het torentje, de houten kruis- en kloosterkozijnen met luiken, de glas-in-lood beglazing en het uitzwenkende schilddak zijn allemaal belangrijke kenmerken en blikvangers van de Griffioen.
Wolphaartsdijk is de enige plaats in de gemeente Goes getroffen door de Watersnoodramp van 1953. Veertien mensen verliezen hun leven, veel vee verdrinkt en enkele huizen storten in. Door het hoge zoutgehalte in het water zijn ook de huizen die de ramp wel doorstaan, ernstig aangetast. Ook landbouwgrond blijft nog jaren onvruchtbaar.
Tussen Wolphaartsdijk en Kortgene vaart van 1911 tot 1960 een veerdienst. Sinds de Zandkreek met dammen is afgesloten, heet dit water het Veerse Meer.
Archief
Het Gemeentearchief Goes beschikt over het archief van de Gemeente Wolphaartsdijk (1699-1969). De inventaris hiervan is online te bekijken. Om archiefstukken in te zien, neem contact op met het Gemeentearchief. Klik hier voor contactinformatie.