Turfkade 9: De Rijke Bruineman

In de negende of tiende eeuw ontstaat er bewoning op een kreekrug en de nederzetting neemt de naar van de vroegere kreek over: Goes. Het restant van de kreek, die tussen de zevende en de negende eeuw is dicht geslibd, vormt een natuurlijke haven. Aanleg van dijken rond het midden van de twaalfde eeuw zorgt voor meer veiligheid. Rond 1200 ziet het dorpsbestuur van Goes kans om zuidelijk aan deze haven een havenkom te laten graven. Achter de dijken hiervan ontstaat nieuwe bebouwing. Met het intensiveren van de bedrijvigheid op en rond deze havenkom verplaatsen de huizen zich geleidelijk aan hogerop naar de dijk, dus naar de rand van de havenkom. De kaden ontstaan. In diverse groeistuipen komen er steeds wat grotere houten huizen met stenen kelders aan de haven te staan, ook op dat deel van de kaden dat later de Turfkade gaat heten.

In het midden van de zestiende eeuw is het huis op de plaats van het latere Turfkade 9 in eigendom van een Adriaen Claes Pauwels. Vermoedelijk beslaat zijn huis ook het terrein waar later Turfkade 7 komt te staan. In 1554 is ene heer Vader eigenaar van het gebouw en hij, samen met alle huiseigenaren in het noordwesten van de middeleeuwse stad, ziet zijn huis op 18 mei 1554 in vlammen opgaan. Een grote stadsbrand grijpt om zich heen, die ontstaat in een van de zoutketen. Het raffineren van ruw baaizout uit Frankrijk heeft dan in Goes de vorm van een middeleeuwse industrie aangenomen. Deze industrie ontstaat in het midden van de vijftiende eeuw, en beleeft zijn piek kort voor 1572. Een kwart van de binnenstad gaat in 1554 verloren, en moet in de decennia daarna opnieuw worden opgebouwd.

Pas rond 1580 is het stuk grond opnieuw bebouwd. Elk huis moet aan nieuwe voorwaarden voldoen: herbouw in steen en met harde dakbedekking. De herbouw van nr. 9 heeft misschien wel tegelijk plaatsgevonden als het pand aan turfkade 7. Dit heeft in de muurankers het jaartal 1591. De gevel van Turfkade 9 zal ongetwijfeld ook een trapvorm hebben gehad, naar de mode van die tijd. Deze oorspronkelijke trapgevel uit het einde van de zestiende eeuw is inmiddels niet meer. Vermoedelijk is dit in de tweede helft van de achttiende eeuw, vervangen door een modernere lijstgevel. Gegevens hierover zijn niet bekend. Evenmin is bekend wanneer de pleisterlaag met blokkenverdeling is aangebracht aan de gevel.

Begin 20^e eeuw wordt A.S.J. Dekker (1869-1918), de nieuwe eigenaar van het gebouw. Hij is een gereformeerde ondernemer die zich van winkelier tot koopman en fabrikant ontwikkelt heeft. Hij koopt diverse panden in de stad, waarin hij onderdelen van groeiende orgelfabriek onderbrengt. Het huis aan de Turfkade krijgt, behalve de functie van werkplaats, ook die van showroom voor zijn bedrijf. Dekker is een man van aanzien, die later zitting neemt in Provinciale Staten van Zeeland.

Niet alleen kerkorgels levert de firma Dekker, ook de import van Amerikaanse huisorgels neemt een hoge vlucht. Dekker bouwt aan een groot bedrijf en in 1922 wordt het pand dan ook gemoderniseerd. Nieuwe trappen worden geplaatst in het orgelmagazijn, een hijsbalk in de daknok en de zolder wordt vernieuwd. Helaas blijft van deze ingrepen geen bouwtekening bewaard. Later komt de fabriek op naam te staan van zoon Jacobus Cornelis Dekker (Goes 1896).

Onder leiding van de twee zoons Jacobus Cornelis en Jan Adriaan (Goes 1902). Onder hun leiding wordt het assortiment uitgebreid naar schoolmeubelen en gymnastiektoestellen. Het bedrijf gaat zich later fabriek van gymnastiektoestellen ‘De Schelde’ noemen.

Dan begint de Tweede Wereldoorlog. Zowel Jacobus Cornelis als Jan Adriaan tonen zich ontvankelijk voor het gedachtengoed van de jonge Nationaal-Socialistische Beweging. In de loop van de jaren 1930 krijgen beiden hoge functies in de Zeeuwse afdeling van de Beweging. Met de Duitse inval in Nederland resulteert dit in de benoeming van Jan Dekker tot ‘Gemachtigde van de Leider in Zeeland’. Broer Ko trekt het zwarte uniform aan van commandant van de regionale ‘Weerafdeling van de N.S.B.’ Het aanzien dat de familie in de stad geniet, brengt een onbekend aantal inwoners van Goes en Zeeland eveneens tot de keuze voor de N.S.B. De gevaarlijke autoriteit die de broers in de oorlog bezitten, zorgt in Goes en Zeeland voor een steeds aanwezige dreiging voor mensen die niets van de Duitsers en de ‘Mussert-kliek’ willen weten. De W.A. maakt zich in Goes berucht door het houden van provocerende marsen door de stad, die in 1941 herhaaldelijk tot vechtpartijen leiden. Naar verhouding bevinden zich in Goes veel aan de N.S.B. verbonden organisaties, functionarissen en leden. In diverse panden in de stad zijn dergelijke instanties gevestigd. Het ligt voor de hand dat er ook in gebouwen die deel uitmaken van de orgel/schoolmeubelenfabriek van Dekker activiteiten van de N.S.B. plaatsvinden. Daarover is geen informatie bekend.

Over de rol van de familie Dekker tijdens de Tweede Wereldoorlog in Zeeland en Goes bestaat wel wat literatuur. Broers Jan en Ko en hun gezinsleden verlaten aan het einde van de oorlog, in het zicht van de aanstaande bevrijding, de stad. Elders in het land raken de broers in gevangenschap. Kort na de oorlog staat de fabriek onder beheer, waarvoor het Nederlands Beheersinstituut de aangewezen organisatie is.